Kozmolojinin en inatçı bilmecelerinden birinin çözümüne katkı sağlayabilecek çığır açıcı bir keşifte, astronomlar Shapley Süperkümesi içinde dört galaksi kümesini birbirine bağlayan devasa bir aşırı ısınmış gaz ipliği tespit etti.
X-ışını gözlemleri ve yapay zekâ analiz tekniklerinin sofistike bir birleşimiyle tespit edilen bu filament, 10 milyon derecenin üzerinde ısıtılmış gaz içeriyor ve yaklaşık olarak Samanyolu galaksimizin 10 katı kadar bir kütleye sahip. Süperküme boyunca çapraz olarak uzanan bu yapı, 23 milyon ışık yılı (7,2 megaparsek) boyunca devam ediyor; bu, Samanyolu'nun bir ucundan diğer ucuna yaklaşık 230 kez gitmekle eşdeğer.
Bu keşif özellikle önemli çünkü evrenin 'kayıp' maddesinin bir bölümünü açıklayabilir. Kozmolojik modeller, yerel evrendeki normal maddenin yaklaşık üçte birinin hâlâ tespit edilemediğini öngörüyor ve bilim insanları bu kayıp maddenin, uzaydaki yoğun bölgeleri birbirine bağlayan uzun gaz filamentlerinde bulunabileceğini teorileştiriyordu.
"Bu, önemli bir kirlenme olmadan, tekil ve bozulmamış bir filamentten saf sıcak-sıcak galaksiler arası ortamın X-ışını spektroskopik olarak ilk tespitidir," diyor araştırmanın başyazarı Konstantinos Migkas. Migkas ve ekibi bulgularını 19 Haziran 2025'te Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımladı.
Araştırma ekibi, ESA'nın XMM-Newton ve JAXA'nın Suzaku adlı iki X-ışını uzay teleskobundan elde edilen gözlemleri birleştiren yenilikçi bir yaklaşım kullandı. Suzaku, filamentin geniş bir bölgedeki zayıf X-ışını emisyonlarını haritalarken, XMM-Newton ise filament içindeki süper kütleli kara delikler gibi kirletici X-ışını kaynaklarını hassas şekilde tespit edip çıkardı. Gelişmiş yapay zekâ algoritmaları, bu karmaşık verinin işlenmesinde kritik rol oynayarak, filamentin imzasını arka plan gürültüsünden ayırmaya ve elle tespit edilmesi imkânsız olan desenleri belirlemeye yardımcı oldu.
Centaurus takımyıldızında yer alan Shapley Süperkümesi, yakın evrendeki en büyük yapılardan biri olup 8.000'den fazla galaksi içeriyor. Yeni keşfedilen filament, bu süperküme içindeki iki galaksi kümesi çiftini birbirine bağlıyor: A3530/32 ve A3528-K/G.
Bu keşif, kayıp madde sorununa çözüm sunmanın ötesinde, evrenin yapısının omurgasını oluşturan kozmik ağ hakkındaki onlarca yıllık teorik model ve simülasyonları da doğruluyor. Ayrıca, yapay zekânın astronomik araştırmalardaki artan önemini gözler önüne seriyor; zira yapay zekânın desen tanıma yetenekleri, bilim insanlarının geleneksel gözlem yöntemleriyle daha önce görünmeyen fenomenleri tespit edip analiz etmesini mümkün kılıyor.