Een baanbrekend onderzoek, gepubliceerd op 8 mei 2025, heeft belangrijke inzichten opgeleverd in wat mensen ertoe aanzet om kunstmatige intelligentiesystemen als creatief te beschouwen. De zichtbaarheid van het creatieve proces blijkt hierbij een cruciale rol te spelen.
Het onderzoek, geleid door Niki Pennanen en collega’s van de Aalto-universiteit en de Universiteit van Helsinki, onderzocht hoe toeschouwers creativiteit beoordelen bij AI-systemen, met speciale aandacht voor robots die beeldende kunst maken. De onderzoekers gebruikten een slimme experimentele opzet waarbij deelnemers stillevens te zien kregen die zogenaamd door een AI-gestuurde robot waren gemaakt, terwijl de robot in werkelijkheid werken van een professionele kunstenaar nabootste.
De deelnemers beoordeelden de kunstwerken eerst uitsluitend op basis van het eindresultaat. Daarna kregen ze video’s te zien waarin het tekenproces werd onthuld—specifiek hoe de lijnen op het canvas verschenen—zonder dat de robotarm zelf zichtbaar was. De resultaten toonden aan dat het aanschouwen van de evolutie van het kunstwerk de perceptie van creativiteit bij de toeschouwers aanzienlijk vergrootte, zelfs wanneer het uiteindelijke resultaat onveranderd bleef.
"Dit onderzoek onderstreept de diepgaande invloed die perceptie heeft op onze oordelen over creativiteit," legt hoofdonderzoeker Christian Guckelsberger uit. De studie is een van de eerste pogingen om de invloed van product, proces en producent op de perceptie van creativiteit afzonderlijk te analyseren.
De bevindingen dagen traditionele definities van creativiteit uit, die zich doorgaans richten op vijf elementen: actor, proces, uitkomst, domein en ruimte. Nu AI-systemen steeds geavanceerder worden in het genereren van nieuwe inhoud in uiteenlopende domeinen—van beeldende kunst tot muziek en literatuur—wordt het essentieel om te begrijpen hoe mensen deze creativiteit waarnemen en beoordelen.
De implicaties reiken verder dan puur academische interesse en brengen belangrijke overwegingen met zich mee voor het ontwerp van AI-systemen, met name in artistieke toepassingen. Het onderzoek suggereert dat AI-ontwikkelaars de waargenomen creativiteit kunnen vergroten door het creatieve proces transparanter te maken voor gebruikers. Dit kan van invloed zijn op hoe creatieve AI-tools in de toekomst worden ontworpen, en mogelijk leiden tot systemen die niet alleen creatieve resultaten produceren, maar ook hun creatieve proces op een manier tonen die aansluit bij menselijke waarneming.